صادقی: اقتباس، نوسازی اندیشه‌های کهن برای زمانه امروز است
اصفهان- یک کارگردان و نمایش نویس با بیان اینکه فاصله هزارساله با فردوسی نباید نادیده گرفته شود، گفت: اقتباس یعنی بازآفرینی مفاهیم کهن متناسب با نیازهای فرهنگی روزگار...
به گزارش اصفهان رسانه، قطب‌الدین صادقی ظهر دوشنبه در نشست تخصصی «سبک و نگاه تازه در کار با شاهنامه» همزمان با برگزاری دومین جشنواره ملی تئاتر اقتباس در تالار شیخ بهایی شاهین‌شهر برگزار شد با تأکید بر اهمیت شناخت تاریخی در اقتباس هنری اظهار کرد: اقتباس به معنای خلق اثری تازه بر پایه متنی است که پیش‌تر نوشته شده و مرجع اصلی آن باید اثری درخشان و بزرگ باشد.
وی افزود: تاریخ و شرایط تاریخی بستر شکل‌گیری اندیشه‌های بزرگ است و زمانی که چنین بستری فراهم شود، مؤلف می‌تواند زبان و صدای دوران خود باشد.
صادقی با اشاره به منشأ تاریخی اقتباس گفت نمایشنامه آنتیگون اثر سوفوکل پس از دو هزار و ششصد سال همچنان جذاب و قابل‌توجه است. شانزده نویسنده در شانزده کشور و در دوره‌های مختلف این اثر را بازنویسی کرده‌اند و هر یک برداشت تازه‌ای ارائه داده‌اند.
وی تصریح کرد: هیچ نمایشی دارای موضوع واحد نیست. از زمان فردوسی تا امروز هزار سال فاصله وجود دارد و نباید این فاصله را نادیده گرفت. فردوسی و شاهنامه‌اش بی‌نظیرند، اما در کنار ستایش او، هر نسل باید حرف خود را بزند. فردوسی در دوره‌ای زیست که جنگ‌های فئودالی در حال پایان بود؛ جنگ‌هایی که ویرانی و خشونت به همراه داشتند و انسان در جست‌وجوی آرامش بود.
این هنرمند با اشاره به آثار شکسپیر بیان کرد: شکسپیر در آثار خود نشان داده است که برای رسیدن به آرامش و صلح در دوران رنسانس، باید به ثبات و حکومت مرکزی دست یافت. به باور تاریخ‌نویسان، شکسپیر از هم‌دوره‌های خود هزار سال جلوتر بود. وی در چهارصد سال پیش مترقی‌ترین انسان اروپا به شمار می‌رفت، اما این مترقی بودن متعلق به زمان خود اوست. اگر امروز آثار شکسپیر را همان‌گونه که در گذشته بوده اجرا کنیم، کاری ارتجاعی انجام داده‌ایم و این همان جایی است که اهمیت تاریخی شکسپیر آشکار می‌شود.
صادقی که داوری نهایی دومین جشنواره ملی تئاتر اقتباس را در دو بخش نمایش صحنه‌ای و نمایش در فضای باز بر عهده دارد، تصریح کرد: آنچه ما را به ارائه برداشت تازه از آثار کهن وامی‌دارد، تاریخ است. نمی‌توان فاصله هزارساله خود با فردوسی را انکار کرد. فردوسی در زمان خود مترقی بود و باید در همان شرایط تاریخی ارزیابی و ستایش شود. با این حال، مفاهیم آثار کهن باید متناسب با نیازهای زمانه بازآفرینی و نوسازی شوند.
وی افزود: آزادی فکری به‌تنهایی به معنای اقتباس نیست. اقتباس باید بر پایه یک کتاب بزرگ شکل گیرد و پیوند با گذشته نباید گسسته شود. حفظ ریشه‌ها نشانه آگاهی است، نه تسلیم در برابر گذشته، و از گذشته باید آموخت.
این کارگردان و نمایشنامه‌نویس با اشاره به نقش شعر در فرهنگ ایرانی اظهار کرد: ایران دارای فرهنگ نمایشی نیست اما زبان فرهنگی غالب آن شعر است و باید از این گنجینه ارزشمند بهره گرفت. آخرین سبک، لزوماً بهترین سبک نیست. نباید نسبت به داشته‌های خود بی‌اعتنا بود و یکی از راه‌های اقتباس، همین حفظ هویت فرهنگی و جلوگیری از فراموشی است.
وی در ادامه با اشاره به دیدگاه آنتونی گیدنز درباره مفهوم هویت بیان کرد: برای حفظ هویت فرهنگی، نخست باید داشته‌های خود را شناسایی و دسته‌بندی کنیم؛ بدانیم چه آثاری در گذشته آفریده‌ایم، از چه روش‌ها و تکنیک‌هایی استفاده کرده‌ایم و چه محتوایی تولید کرده‌ایم. پس از شناسایی، باید این داشته‌ها را گسترش داده و تولیداتی در امتداد آن خلق کنیم. از نگاه گیدنز، مهم‌ترین رکن حفظ هویت، تداوم است؛ به این معنا که تولیدات فرهنگی باید پیوسته و جریان‌مند باشند.
صادقی با اشاره به دیدگاه هگل در زیبایی‌شناسی گفت: نخستین ژانر ادبی در تاریخ بشر، حماسه است و تمام حماسه‌های بزرگ به سپیده‌دم تمدن بازمی‌گردند. از نگاه هگل، درام تنها نبرد انسان با جهان بیرون نیست، بلکه مبارزه انسان با درون خود نیز هست؛ در غیر این صورت، درام معنا ندارد.
وی با اشاره به شاهنامه ابومنصوری که اساس شاهنامه فردوسی بوده است، تصریح کرد: در شاهنامه، خراسان به معنای تاریخ تمام ایران است و فردوسی تاریخ ایران را با جغرافیای زادگاه خود تعریف کرده است.
این پیشکسوت تئاتر با تأکید بر اینکه حماسه فاقد احساسات شخصی است، گفت: داستان رستم و سهراب، روایت دفاع از خاک و میهن است. پیام شاهنامه، پاسداری از آب و خاک است؛ حتی اگر دشمن، فرزند خود باشد. هدف اصلی حماسه، وطن و خاک است.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نقش پیام و ارتباط در هنر بیان کرد: هنر از دو عنصر تشکیل شده است؛ پیام و ارتباط. هیچ هنرمندی بدون پیام نیست و ارتباط به معنای توانایی جذب مخاطب از راه تکنیک است. تئاتر نیز باید هر دو ویژگی را در خود داشته باشد.
صادقی با تأکید بر ضرورت برداشت نو در تئاتر گفت: در درام، دگرگونی در بستر عواطف شکل می‌گیرد و واکنش عاطفی موجب درک و شناخت عمیق‌تر می‌شود. وظیفه هنر، کمک به انسان و تحول در شخصیت اوست. تاریخ هنر چیزی جز پوست‌اندازی مداوم نیست و پرداخت دراماتیک باید همواره در مرکز توجه قرار گیرد.